jestha nagrika yojana आयुष्याच्या सायंकाळी आर्थिक सुरक्षा हा प्रत्येक व्यक्तीचा मूलभूत हक्क आहे. सेवानिवृत्तीनंतर नियमित उत्पन्नाची गरज पूर्ण करण्यासाठी भारत सरकारने ज्येष्ठ नागरिक बचत योजना (Senior Citizens Savings Scheme – SCSS) सुरू केली आहे. या लेखात आपण या योजनेच्या विविध पैलूंचा सविस्तर आढावा घेणार आहोत.
ज्येष्ठ नागरिक बचत योजनेची ओळख: SCSS ही एक सरकारी प्रायोजित योजना आहे जी ज्येष्ठ नागरिकांना त्यांच्या सेवानिवृत्तीनंतरच्या काळात आर्थिक सुरक्षा प्रदान करते. ही योजना पंजाब नॅशनल बँकेसह इतर अनेक बँकांमध्ये उपलब्ध आहे. या योजनेचे मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे ज्येष्ठ नागरिकांना त्यांच्या बचतीवर सुरक्षित आणि आकर्षक परतावा देणे, ज्यामुळे त्यांना नियमित उत्पन्नाचा स्रोत मिळू शकेल.
पात्रता निकष:
- 60 वर्षे किंवा त्यापेक्षा जास्त वयाच्या कोणत्याही व्यक्तीस ही योजना उपलब्ध आहे.
- 55 ते 60 वर्षे वयोगटातील सेवानिवृत्त नागरी कर्मचारी देखील या योजनेचा लाभ घेऊ शकतात. तथापि, त्यांनी सेवानिवृत्तीच्या लाभ मिळाल्यापासून एका महिन्याच्या आत गुंतवणूक करणे आवश्यक आहे.
गुंतवणुकीची मर्यादा आणि कालावधी:
- किमान गुंतवणूक: 1,000 रुपये
- कमाल गुंतवणूक: 30 लाख रुपये
- मॅच्युरिटी कालावधी: 5 वर्षे (3 वर्षांसाठी विस्तार शक्य)
व्याज दर आणि पेमेंट:
- सध्याचा व्याज दर: वार्षिक 8.2%
- व्याज पेमेंट: दर तीन महिन्यांनी
उदाहरणार्थ, जर एखाद्या ज्येष्ठ नागरिकाने 30 लाख रुपयांची गुंतवणूक केली, तर त्यांना दर तीन महिन्यांनी 61,500 रुपये व्याज म्हणून मिळतील. हे वार्षिक 2,46,000 रुपये होते, जे नियमित उत्पन्नासाठी एक चांगला स्रोत आहे.
हे पण वाचा:
पीएम किसान योजनेच्या याद्या जाहीर! निवडणुकीपूर्वी शेतकऱ्यांच्या खात्यात पैसे जमा PM Kisan Yojana
खाते उघडण्याची प्रक्रिया:
- पंजाब नॅशनल बँकेच्या कोणत्याही शाखेत जा.
- SCSS खाते उघडण्यासाठी अर्ज भरा.
- आवश्यक कागदपत्रे सादर करा (वयाचा पुरावा, पॅन कार्ड, पत्ता पुरावा इ.)
- गुंतवणुकीची रक्कम जमा करा.
विशेष वैशिष्ट्ये:
- संयुक्त खाते: पती-पत्नी दोघेही 60 वर्षांपेक्षा जास्त वयाचे असल्यास संयुक्त खाते उघडता येते.
- नामनिर्देशन सुविधा: खातेधारक एका व्यक्तीला नामनिर्देशित करू शकतो.
- कर लाभ: आयकर कायदा कलम 80C अंतर्गत 1.5 लाख रुपयांपर्यंत कर सवलत.
- सुरक्षितता: सरकारी योजना असल्याने उच्च पातळीची सुरक्षितता.
लवचिकता आणि विस्तार: SCSS खाते 5 वर्षांच्या मुदतीसाठी उघडले जाते. मात्र, मुदत संपल्यानंतर खातेधारक आणखी 3 वर्षांसाठी खाते वाढवू शकतो. हे विस्तार एकदाच करता येते. विस्तारासाठी, खातेधारकाने मुदत संपण्याच्या एका वर्षाच्या आत अर्ज करणे आवश्यक आहे.
कर लाभ आणि TDS:
- गुंतवणूक: आयकर कायद्याच्या कलम 80C अंतर्गत 1.5 लाख रुपयांपर्यंत कर सवलत मिळते.
- व्याज उत्पन्न: व्याजावर TDS लागू होतो. तथापि, जर एकूण व्याज उत्पन्न वार्षिक 50,000 रुपयांपेक्षा कमी असेल तर TDS कपात केली जात नाही.
- फॉर्म 15H: 60 वर्षांवरील व्यक्ती फॉर्म 15H सादर करून TDS कपातीपासून सूट मिळवू शकतात.
मुदतपूर्व काढणे:
- खाते उघडल्यापासून एका वर्षानंतर मुदतपूर्व पैसे काढता येतात.
- मुदतपूर्व काढण्यावर दंड आकारला जातो – जमा रकमेच्या 1% ते 1.5%.
- खातेधारकाच्या मृत्यूच्या प्रसंगी कोणताही दंड न आकारता संपूर्ण रक्कम काढता येते.
SCSS चे फायदे:
- सुरक्षित गुंतवणूक: सरकारी योजना असल्याने उच्च पातळीची सुरक्षितता.
- नियमित उत्पन्न: तिमाही व्याज पेमेंट नियमित उत्पन्नासाठी उपयुक्त.
- आकर्षक व्याज दर: इतर सुरक्षित गुंतवणुकीच्या तुलनेत उच्च व्याज दर.
- कर लाभ: गुंतवणुकीवर कर सवलत आणि व्याजावर TDS सूट शक्य.
- लवचिकता: 3 वर्षांसाठी विस्तार शक्य.
मर्यादा:
- मर्यादित गुंतवणूक: कमाल 30 लाख रुपयांपर्यंत मर्यादा.
- वयोमर्यादा: केवळ 60 वर्षांवरील व्यक्तींसाठी (काही अपवाद वगळता).
- कमी तरलता: मुदतपूर्व काढण्यावर निर्बंध आणि दंड.
ज्येष्ठ नागरिक बचत योजना ही सेवानिवृत्त व्यक्तींसाठी एक उत्कृष्ट गुंतवणूक पर्याय आहे. ती सुरक्षितता, नियमित उत्पन्न आणि कर लाभ यांचे संतुलन साधते. तथापि, प्रत्येक व्यक्तीची आर्थिक परिस्थिती आणि गरजा वेगळ्या असतात. त्यामुळे गुंतवणूक करण्यापूर्वी आर्थिक सल्लागाराशी चर्चा करणे योग्य ठरेल.
सेवानिवृत्तीनंतरच्या जीवनात आर्थिक स्थैर्य हे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. SCSS सारख्या योजना ज्येष्ठ नागरिकांना त्यांच्या बचतीचे योग्य व्यवस्थापन करण्यास आणि नियमित उत्पन्न मिळवण्यास मदत करतात. यामुळे ते आर्थिक चिंतांपासून मुक्त राहून आयुष्याच्या या टप्प्यात आनंदाने जगू शकतात.
शेवटी, आर्थिक नियोजन हे प्रत्येक व्यक्तीसाठी वेगळे असते. SCSS ही एक चांगली पर्याय असली तरी इतर गुंतवणूक पर्यायांसोबत तिचे संतुलन साधणे महत्त्वाचे आहे.