RBI new decision भारतीय अर्थव्यवस्थेत चलन हा एक महत्त्वाचा घटक आहे. देशाच्या आर्थिक स्थिरतेसाठी आणि व्यवहारांच्या सुरळीत प्रवाहासाठी चलनाची गुणवत्ता आणि उपलब्धता अत्यंत महत्त्वाची असते.
या पार्श्वभूमीवर, भारतीय रिझर्व्ह बँक (आरबीआय) वेळोवेळी चलनाबाबत महत्त्वाचे निर्णय घेत असते आणि त्याबाबत जनतेला अवगत करत असते. अलीकडेच आरबीआयने चलनाबाबत काही महत्त्वाचे निर्णय घेतले आहेत, ज्यामुळे सर्वसामान्य नागरिकांपासून ते अर्थतज्ज्ञांपर्यंत सर्वांचे लक्ष वेधले गेले आहे.
२००० रुपयांच्या नोटा मागे घेण्याचा निर्णय
हे पण वाचा:
पीएम किसान योजनेच्या याद्या जाहीर! निवडणुकीपूर्वी शेतकऱ्यांच्या खात्यात पैसे जमा PM Kisan Yojana
गेल्या काही महिन्यांपूर्वी आरबीआयने एक मोठा निर्णय घेतला होता – २००० रुपयांच्या नोटा चलनातून काढून घेणे. हा निर्णय अनेक कारणांमुळे घेण्यात आला होता. मुख्यत्वे काळ्या पैशावर नियंत्रण आणणे, डिजिटल व्यवहारांना प्रोत्साहन देणे आणि चलनाचे व्यवस्थापन सुधारणे ही त्यामागील प्रमुख कारणे होती. या निर्णयानंतर, आरबीआयने जनतेला या नोटा बँकांमध्ये जमा करण्याची सूचना दिली होती. त्यासाठी एक निश्चित कालावधीही देण्यात आला होता.
परंतु, आश्चर्याची बाब म्हणजे या निर्णयाला बराच काळ लोटला असला तरी अद्याप सर्व २००० रुपयांच्या नोटा आरबीआयकडे परत आलेल्या नाहीत. याचा अर्थ असा की काही लोकांकडे अजूनही या नोटा शिल्लक असू शकतात किंवा काही नोटा अन्य मार्गांनी वापरल्या जात असू शकतात. हे प्रकरण आरबीआयच्या नजरेत असून त्यावर लक्ष ठेवले जात आहे.
२०० रुपयांच्या नोटांबाबत नवीन निर्णय
आता, आरबीआयने आणखी एक महत्त्वाचा निर्णय घेतला आहे – २०० रुपयांच्या नोटांबाबत. या निर्णयामुळे पुन्हा एकदा चलनाबाबत चर्चा सुरू झाली आहे. आरबीआयने जवळपास १३५ कोटी रुपयांच्या २०० रुपयांच्या नोटा बाजारातून परत मागवल्या आहेत. हा आकडा लक्षणीय असल्याने अनेकांच्या भुवया उंचावल्या आहेत.
प्रथमदर्शनी, हा निर्णय २००० रुपयांच्या नोटा मागे घेण्याच्या निर्णयासारखाच वाटू शकतो. परंतु, वास्तविक परिस्थिती वेगळी आहे. आरबीआयने स्पष्ट केले आहे की या २०० रुपयांच्या नोटा रद्द करण्यासाठी किंवा चलनातून काढून टाकण्यासाठी मागवलेल्या नाहीत. त्या केवळ खराब झालेल्या नोटा बदलण्यासाठी मागवल्या आहेत.
नोटांची गुणवत्ता आणि त्यांचे व्यवस्थापन
चलनातील नोटांची गुणवत्ता टिकवून ठेवणे हे आरबीआयचे एक महत्त्वाचे कार्य आहे. नोटा दीर्घकाळ वापरात राहिल्यास त्या खराब होतात, फाटतात किंवा त्यांचा रंग उडतो. अशा नोटा व्यवहारांसाठी अयोग्य ठरतात आणि त्या बदलणे आवश्यक असते. याच कारणास्तव आरबीआयने २०० रुपयांच्या खराब झालेल्या नोटा परत मागवल्या आहेत.
गेल्या सहा महिन्यांत आरबीआयने ही कारवाई केली आहे. या कालावधीत मोठ्या प्रमाणावर खराब झालेल्या नोटा शोधून त्या चलनातून बाहेर काढण्यात आल्या आहेत. हे केवळ २०० रुपयांच्या नोटांपुरते मर्यादित नाही. इतर मूल्यांच्या नोटांबाबतही अशीच कारवाई करण्यात आली आहे.
छोट्या मूल्यांच्या नोटांचीही तपासणी
केवळ मोठ्या मूल्यांच्या नोटाच नाही तर छोट्या मूल्यांच्या नोटांचीही काळजीपूर्वक तपासणी करण्यात आली आहे. आरबीआयच्या ताज्या अहवालानुसार, ५, १० आणि २० रुपयांच्या नोटांमध्येही मोठ्या प्रमाणात खराब झालेल्या नोटा आढळून आल्या आहेत.
उदाहरणार्थ, २३० कोटी रुपयांहून अधिक मूल्याच्या १० रुपयांच्या नोटा बाजारातून काढून टाकण्यात आल्या आहेत. त्याचप्रमाणे १३९ कोटी रुपयांच्या २० रुपयांच्या नोटा आणि १९० कोटी रुपयांच्या ५० रुपयांच्या नोटाही परत मागवण्यात आल्या आहेत. या आकडेवारीवरून लक्षात येते की छोट्या मूल्यांच्या नोटांचाही मोठ्या प्रमाणात वापर होत असतो आणि त्यामुळे त्या लवकर खराब होण्याची शक्यता असते.
१०० रुपयांच्या नोटांचे महत्त्व
१०० रुपयांच्या नोटा हा भारतीय चलनाचा एक महत्त्वाचा भाग आहेत. या नोटा मोठ्या प्रमाणात वापरल्या जातात आणि त्यामुळे त्या लवकर खराब होण्याची शक्यता असते. आरबीआयच्या ताज्या अहवालानुसार, बाजारातून ६०० कोटी रुपयांच्या १०० रुपयांच्या नोटा परत मागवण्यात आल्या आहेत. हा आकडा लक्षणीय आहे आणि त्यावरून १०० रुपयांच्या नोटांच्या वापराचे प्रमाण स्पष्ट होते.
२०० रुपयांच्या नोटांचे वाढते महत्त्व
२००० रुपयांच्या नोटा चलनातून काढून टाकल्यापासून २०० रुपयांच्या नोटांचा वापर वाढला आहे. बँकिंग क्षेत्रातील तज्ज्ञांच्या मते, २०० रुपयांच्या नोटा आता अधिक प्रमाणात वापरल्या जात आहेत. त्यामुळे या नोटा लवकर खराब होण्याची शक्यता वाढली आहे. याच कारणामुळे आरबीआयला या नोटा मोठ्या प्रमाणात परत मागवाव्या लागल्या असाव्यात.
चलन व्यवस्थापनाचे आव्हान
भारतासारख्या विशाल देशात चलनाचे व्यवस्थापन करणे हे एक मोठे आव्हान आहे. विविध मूल्यांच्या नोटा योग्य प्रमाणात उपलब्ध करून देणे, त्यांची गुणवत्ता राखणे आणि खराब झालेल्या नोटा वेळीच बदलणे या सर्व जबाबदाऱ्या आरबीआयवर असतात. त्याचबरोबर बनावट नोटांचा प्रसार रोखणे, काळ्या पैशावर नियंत्रण ठेवणे आणि डिजिटल व्यवहारांना प्रोत्साहन देणे हीही आरबीआयची कार्ये आहेत.
या सर्व आव्हानांना तोंड देत असताना आरबीआयला अनेक घटकांचा विचार करावा लागतो. उदाहरणार्थ, ग्रामीण भागात रोख व्यवहारांचे प्रमाण अधिक असते, तर शहरी भागात डिजिटल व्यवहार वाढत आहेत. अशा परिस्थितीत दोन्ही क्षेत्रांच्या गरजा लक्षात घेऊन चलनाचे व्यवस्थापन करणे आवश्यक असते.
चलनाच्या व्यवस्थापनाबाबत आरबीआयचा दृष्टिकोन स्पष्ट आहे. एका बाजूला डिजिटल व्यवहारांना प्रोत्साहन दिले जात असले तरी रोख व्यवहारांचेही महत्त्व कमी झालेले नाही. त्यामुळे भविष्यात दोन्ही प्रकारच्या व्यवहारांचा समतोल राखण्याचा प्रयत्न केला जाईल.
त्याचबरोबर, नोटांची गुणवत्ता सुधारण्यावरही भर दिला जाईल. नव्या तंत्रज्ञानाचा वापर करून अधिक टिकाऊ आणि सुरक्षित नोटा तयार करण्याचा प्रयत्न केला जाईल. यामुळे नोटा लवकर खराब होण्याचे प्रमाण कमी होईल आणि चलन व्यवस्थापनाचा खर्चही कमी होईल.
आरबीआयने घेतलेले ताजे निर्णय हे चलनाच्या गुणवत्ता व्यवस्थापनाचा एक भाग आहेत. २०० रुपयांच्या नोटांसह इतर मूल्यांच्या नोटाही मोठ्या प्रमाणात परत मागवल्या जात आहेत, परंतु याचा अर्थ त्या चलनातून काढून टाकल्या जात आहेत असा नाही. या कारवाईमुळे चलनातील नोटांची गुणवत्ता सुधारेल आणि व्यवहार अधिक सुलभ होतील.
हे पण वाचा:
पोस्ट ऑफिसच्या या योजने अंतर्गत तुम्हाला मिळणार दरमहा 20500 रुपये Under post office scheme